Εκτός σχεδίου: ποιές επενδύσεις, επεκτάσεις πόλεων και οικισμών μένουν στο ράφι

Για «υπέρμετρες απαγορεύσεις» μίλησε ο αρμόδιος γενικός γραμματέας του ΥΠΕΝ, αναφερόμενος στο θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις 23 νέες Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ), που έρχονται με μεγάλη καθυστέρηση να καθορίσουν το καθεστώς προστασίας στις 446 περιοχές Natura, οι οποίες καλύπτουν  σε έκταση το 30% της  χώρας. Από την πλευρά του ο αρμόδιος για τον πολεοδομικό και χωροταξικό σχεδιασμό υφυπουργός ΠΕΝ σημείωσε ότι «οι νέες Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) κατισχύουν των Τοπικών και Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΤΠΣ και ΕΠΣ)».

→Οι περιπέτειες των  Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (ΕΠΜ) αποκαλύπτουν τη διαχρονική αποτυχία των κυβερνήσεων και των αρμοδίων του υπουργείου Περιβάλλοντος των τελευταίων σαράντα χρόνων έως και σήμερα, να καθορίσουν με αποτελεσματικό αλλά και ρεαλιστικό τρόπο το καθεστώς προστασίας στις 446 περιοχές Natura της  χώρας.

→Και τώρα οι ΕΜΠ του ΥΠΕΝ έρχονται ξανά στο προσκήνιο, με βαρύ φορτίο νέας μεγάλης καθυστέρησης χωρίς δεσμευτικό τελικό χρονοδιάγραμμα, αλλά και ως μεγάλο εμπόδιο στο  νέο πολεοδομικό και χωροταξικό σχεδιασμό στην ελληνική επικράτεια, που έχουν δεσμευτεί υπουργείο και κυβέρνηση ότι θα ολοκληρωθεί εντός του 2026.

Σε μετωπική σύγκρουση οι νέες Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες με το νέο πολεοδομικό και χωροταξικό σχεδιασμό 

Οι 23 νέες Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ), που εκπονούνται από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, για να καθορίσουν το καθεστώς προστασίας στις 446 περιοχές Natura σε όλη τη χώρα έρχονται αντιμέτωπες με τις λύσεις που επιχειρεί να δώσει ο νέος πολεοδομικός και χωροταξικός σχεδιασμός του ΥΠΕΝ, (μέσω των μελετών των νέων ΤΠΣ, ΕΠΣ, την επανοριοθέτηση οικισμών και την αναγνώριση οδών). Λύσεις, με νέους πολεοδομικούς και χωροταξικούς κανόνες στην εκτός σχεδίου δόμηση, σε επεκτάσεις πόλεων και οικισμών, χρήσεις κατοικίας, τουρισμού, οδικών, ενεργειακών και των άλλων δικτύων, ιδιωτικές επενδύσεις και δημόσιες υποδομές αλλά και σε ολόκληρες κατοικημένες πόλεις και νησιά.

«Στις περιοχές Natura δεν επιτρέπεται η επέκταση του σχεδίου πόλης», τόνισε χαρακτηριστικά ο αρμόδιος για τις Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) γενικός γραμματέας Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Πέτρος Βαρελίδης στο Ετήσιο Τακτικό Συνέδριο της ΚΕΔΕ στην Αλεξανδρούπολη και ταυτοχρόνως μίλησε για «υπέρμετρες απαγορεύσεις», οι οποίες συμπλήρωσε ότι «δεν τέθηκαν εσκεμμένα».

Από τις  23 Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ), που προβλέπουν χρήσεις γης στις προστατευόμενες περιοχές Natura έχουν εγκριθεί οι πέντε (Έβρου-Ροδόπης,  Σερρών-Κιλκίς, Λακωνίας-Μεσσηνίας, Λάρισας -Μαγνησίας, Καρδίτσας-Τρικάλων). Έχει  ολοκληρωθεί η δημόσια διαβούλευση σε άλλες 15 ΕΠΜ. Είναι σε εκκρεμότητα  και υπολείπονται άλλες τρεις ΕΠΜ. Από αυτές, δύο αναμένεται να αναρτηθούν άμεσα  (Πρέβεζας-Αρτας και Αιτωλοακαρνανίας-Αχαΐας-Ηλείας), ενώ η τελευταία, για Πέλλα, Ημαθία και Πιερία (περιλαμβάνει και τον Γράμμο) έπεται. Για καμία από τις 23 ΕΠΜ δεν έχει εκδοθεί Προεδρικό Διάταγμα.

Ετεροχρονισμένη πρόσκληση συμμετοχής Δήμων στη διαβούλευση των νέων ΕΠΜ

Ωστόσο ο κος Βαρελίδης μιλώντας προς του δημάρχους στο συνέδριο της ΚΕΔΕ υπογράμμισε την ανάγκη για σχολαστική μελέτη των περιβαλλοντικών μελετών από τους τοπικούς και περιφερειακούς άρχοντες, ιδιαίτερα στη φάση της δημόσιας διαβούλευσης, προκειμένου να ληφθούν υπόψη οι ανάγκες των κατοίκων και τα αντικειμενικά προβλήματα που δημιουργούνται από το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο.

-«Αναφορικά με τις Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες και τις περιοχές Natura, που ουσιαστικά αφορούν το 30% περίπου της χώρας και έρχονται να συμπληρώσουν το υπόλοιπο 70% που καλύπτεται από τα ΤΠΣ και τα ΕΠΣ, είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι και σε κάποιους δήμους είναι πολύ περισσότερο από το 30%. Πρέπει όλοι οι τοπικοί άρχοντες, οι περιφερειακή άρχοντες να δουν αυτές τις μελέτες πολύ προσεκτικά στη φάση της δημόσιας διαβούλευσης και μέχρι αυτές να εγκριθούν, γιατί οποιοσδήποτε μελετητής, ακόμα και ο καλύτερος μελετητής, είναι αδύνατον να μπορέσει να δει όλες τις πτυχές με ένα τρόπο ολοκληρωμένο, χωρίς τη βοήθεια των ανθρώπων που ζουν σε αυτές τις περιοχές», είπε ο Πέτρος Βαρελίδης.

-«Και βέβαια να δούμε και τα αντικειμενικά προβλήματα, που υπάρχουν και με το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο», είπε ο ίδιος ανοίγοντας παράθυρο για αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου, αναφερόμενος σε «προβλήματα που έχουν να κάνουν με κάποιες απαγορεύσεις που είναι υπέρμετρες και οι οποίες μάλλον δεν ήταν εσκεμμένες». Σημείωσε ως τέτοια χαρακτηριστικά προβλήματα «όπως παραδείγματος χάρη περιορισμοί πολύ σημαντικοί στα καλώδια είτε είναι οπτικές ίνες είτε είναι καλώδια του ρεύματος, στο κολύμπι στην επέκταση του σχεδίου πόλης και διάφορα άλλα σημεία τα οποία χρήζουν προσοχής», τονίζοντας  προς τους δημάρχους:  «για να ξέρετε στις περιοχές Νatura δεν επιτρέπεται η επέκταση του σχεδίου πόλης».

Οι «υπέρμετρες απαγορεύσεις», όπως τις χαρακτήρισε ο αρμόδιος γενικός γραμματέας του ΥΠΕΝ στην πράξη μπλοκάρουν τον νέο πολεοδομικό σχεδιασμό, που εκτυλίσσεται σήμερα στο 80% της ελληνικής επικράτειας, αφού οι χρήσεις γης που θα προβλέπουν τα ΠΔ για τις περιοχές Natura πρέπει να ενσωματωθούν στα Τοπικά και Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια που «τρέχουν» αυτή την περίοδο.

Όσο για την προτροπή που εκπορεύτηκε προς τους δημάρχους, να αναλάβουν ενεργό ρόλο στη διαβούλευση των νέων ΕΠΜ, διαδικασία η οποία για τις περισσότερες τυπικά  έχει ήδη γίνει,  δείχνει εμμέσως αλλά σαφώς το αδιέξοδο που έχει δημιουργηθεί στην τελική διαμόρφωση και έγκριση με ΠΔ των νέων ΕΠΜ.

«Oι νέες Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) κατισχύουν των Τοπικών και Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΤΠΣ και ΕΠΣ)»

Από την πλευρά του, ο υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Νίκος Ταγαράς που έλαβε τον λόγο μετά τον κο Βαρελίδη, στο ίδιο συνέδριο της ΚΕΔΕ στην Αλεξανδρούπολη, αφού παρουσίασε αναλυτικά την εξέλιξη του νέου πολεοδομικού και χωροταξικού σχεδιασμού, – Δείτε εδώ στο ecopress– μίλησε και για τις νέες Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες.

-«Θα ακούτε τώρα σχέδια και θα λέτε τι με ενδιαφέρει εμένα, σε τι με αφορά στο οικόπεδο μου ή στο κτήμα μου. Σας αφορά, διότι  ότι προβλέπεται από το σχέδιο που θα εγκρίνεται στον τόπο σας, αυτό θα μπορεί και να κατασκευαστεί. Αν δεν το προβλέψετε να επιτρέπετε απλά δεν θα μπορείτε να το κάνετε»,  είπε χαρακτηριστικά ο κος Ταγαράς τονίζοντας ότι ο νέος σχεδιασμός «ευθέως επηρεάζει αξίες και περιουσίες βεβαίως και  την προστασία του περιβάλλοντος», προσθέτοντας ότι:

-«Ο νέος πολεοδομικός και χωροταξικός σχεδιασμός, μαζί με τις Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες, που είναι θέμα αρμοδιότητας του γενικού γραμματέας του ΥΠΕΝ Πέτρου Βαρελίδη, αφορά στις προστατευόμενες περιοχές, όπου και εκεί θα καθοριστούν χρήσεις» Και τόνισε ο υφυπουργός ΠΕΝ ότι:

-«Oι οποίες χρήσεις θα καθοριστούν από τις Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες κατισχύουν των χρήσεων των Τοπικών και Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων», υπογραμμίζοντας  προς τους δημάρχους ότι:

-«Eίναι κρίσιμο κομμάτι να παρακολουθήσετε αυτές τις ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες, διότι ότι οριστεί για τις προστατευόμενες περιοχές σαν χρήση υποχρεωτικά θα πρέπει να συμπεριληφθεί και στα ΤΠΣ και ΕΠΣ».

Τέθηκαν πολεοδομικοί αντί πέριβαλλοντικών κανόνων στις προστατευόμενες περιοχές 

Οι μελετητές των ΕΠΜ έχουν ζητήσει κατ επανάληψη από το ΥΠΕΝ να προχωρήσει σε αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου, που όρισε ο νόμος 4685/20 για τις προστατευόμενες περιοχές.

O νόμος 4685 που ψηφίστηκε το Μάιο του 2020, όπως επισημαίνουν οι μελετητές άλλαξε τις ζώνες, εισήγαγε μέσα στις Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες, τις ειδικές χρήσεις του Προεδρικού Διατάγματος 59/2018, ενός ΠΔ που αναφέρεται κατά βάση στον χωροταξικό και περισσότερο στον πολεοδομικό σχεδιασμό, καθώς αφορά  ως επί το πλείστον σε περιοχές εκτός σχεδίου και εκτός οικισμών και επίσης έκανε υποχρεωτική την επιλογή ειδικών χρήσεων ανά ζώνη.

Ο νόμος 4685/20  έδινε σε κάθε μία από τις ζώνες προστασίας συγκεκριμένη λίστα με χρήσεις γης, με τους μελετητές να πρέπει να διαλέξουν όποια ήθελαν, αλλά μόνο από τη συγκεκριμένη κατηγορία, ακόμη κι αν από τη μελέτη προέκυπταν διαφορετικές κατευθύνσεις. Για παράδειγμα, ο νόμος δεν επιτρέπει στις τρεις από τις τέσσερις ζώνες το κολύμπι.

Επίσης, σε ορισμένες ζώνες,  οι οποίες μπορεί να περιλαμβάνουν ολόκληρα χωριά, ακόμη και επεκτάσεις πόλεων, δεν επιτρέπονται τα δίκτυα (π.χ. οδικά, αερίου, αποχετεύσεων) κ.ά. Ακόμη, στις ζώνες Α και Β, δεν επιτρέπονται κατοικίες ή ξενοδοχεία, αλλά στη ζώνη Γ, που είναι ηπιότερης προστασίας, απαγορεύεται η κατοικία.

Το παράλογο των προβλέψεων του νόμου καταδεικνύεται από το γεγονός ότι εντός περιοχών Natura ζουν και δραστηριοποιούνται περίπου 500.000 άνθρωποι, καθώς τμήματα πόλεων και οικισμών είναι κτισμένα σε προστατευόμενες περιοχές.

Όσο για το «παράθυρο» που άνοιξε  στη νομοθεσία το 2021 προκειμένου να προχωρήσουν μεγάλα έργα έως ότου ολοκληρωθούν οι ΕΠΜ δεν το εκμεταλλεύθηκε κανένας επενδυτής. Η  σχετική ρύθμιση (άρθρο 218 του νόμου 4782 ΦΕΚ Α 36/9.3.2021) έδινε τη δυνατότητα σε επενδυτές να φτιάχνουν δική τους «μίνι» ΕΠΜ  «για ήπια αναπτυξιακά έργα δημοσίου συμφέροντος», ενθαρρύνοντάς τους να ορίσουν τη δική τους περιβαλλοντική πολιτική, καθώς το κράτος αδυνατούσε να ορίσει τη δική του. Ωστόσο, μέχρι στιγμής κανένας επενδυτής δεν έχει εκμεταλλευθεί τη συγκεκριμένη ρύθμιση, καθώς το επιπλέον κόστος της μελέτης και η αβεβαιότητά τους (φοβούμενοι και προσφυγές) φαίνεται ότι τους αποθάρρυνε.

Αλλά και για τις αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο για τις ΕΠΜ, που ζητούν οι μελετητές και φαίνεται να εξετάζουν ξανά τώρα στο ΥΠΕΝ δεν είναι ξεκάθαρες οι προοπτικές. Οι αλλαγές που επιχειρήθηκε να περάσουν με ρυθμίσεις από τη Βουλή τα τελευταία χρόνια προκάλεσαν μεγάλες αντιδράσεις, καθώς θα εισήγαν διάφορες δραστηριότητες που κρίθηκαν ως ασύμβατες, με συνέπεια να αποσυρθούν.

Οι περιπέτειες των ΕΠΜ ξεκινούν πριν σαράντα χρόνια και συνεχίζονται έως σήμερα

Οι περιπέτειες των ΕΠΜ ξεκινούν πριν σαράντα χρόνια και συνεχίζονται έως σήμερα. Η σύνταξη Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών και η έκδοση Προεδρικών Διαταγμάτων για τις προστατευόμενες περιοχές προβλέφθηκε  ήδη από τον νόμο -πλαίσιο 1650/1986, ο οποίος αποτέλεσε και αποτελεί το κεντρικό «σώμα» στο ελληνικό νομικό σύστημα, με την εισαγωγή θεμελιωδών κανόνων και τη θέσπιση μηχανισμών προστασίας του περιβάλλοντος.

Ακολούθησαν πολλές αλλαγές στις  διαδικασίες χαρακτηρισμού των προστατευόμενων περιοχών. Σε αυτές προβλεπόταν ότι για τις περιοχές για τις οποίες έχει ξεκινήσει η διαδικασία, δηλαδή η εκπόνηση Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης, μπορεί μέχρι την ολοκλήρωσή της να εκδοθεί Υπουργική Απόφαση (ΥΑ) καθορισμού όρων και περιορισμών, καθώς και διαχειριστικών μέτρων. Η ισχύς των ΥΑ ήταν αρχικά τετραετής, δόθηκε παράταση άλλων δύο ετών, αλλά και πάλι ο χρόνος δεν έφτασε, καθώς οι ΕΠΜ ακόμη δεν ήταν έτοιμες.

Οι μελέτες, που είχαν ανατεθεί το 2019 και είχαν ορίζοντα ολοκλήρωσης δυόμισι έτη, μπλόκαραν εξαρχής. Η νομοθετική αλλαγή που ήρθε με τον νόμο 4685/20 και όριζε στους μελετητές την υποχρέωση να αντιστοιχίσουν τις τέσσερις ζώνες προστασίας των Natura με συγκεκριμένες χρήσεις γης, πήγε πίσω τη διαδικασία εκπόνηση των μελετών. Βασικός λόγος ήταν ότι απαιτούνταν τροποποίηση των εν εξελίξει συμβάσεων, αφού οι νέες απαιτήσεις δεν περιλαμβάνονταν στο αρχικό  αντικείμενο των μελετών, καθώς πλέον οι μελετητικές εταιρείες χρειάζονταν και χωροτάκτη-πολεοδόμο.

Η Ελλάδα όφειλε να έχει ολοκληρώσει τις ΕΠΜ για τις προστατευόμενες περιοχές  από το 2021 και έχει ήδη καταδικαστεί από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για ελλιπή προστασία των περιοχών του δικτύου Νatura ενώ βρίσκεται αντιμέτωπη με νέες καταδίκες και πρόστιμα από την ΕΕ.

Ο πρωθυπουργός, το 2021 από το βήμα του συνεδρίου του IUCN (International Union for Conservation of Nature /Διεθνής Ένωση Προστασίας της Φύσης) είχε δηλώσει ότι «η ανακήρυξη του καθεστώτος προστασίας για όλες τις περιοχές Natura 2000 θα ολοκληρωθεί έως το τέλος του 2022».

Ωστόσο το έργο των ΕΠΜ που ξεκίνησε από την αρχή την άνοιξη του 2022 παραμένει έως σήμερα σε εκκρεμότητα. Τα προβλήματα συνεχίστηκαν εξαιτίας διαφόρων αγκυλώσεων, που είχαν να κάνουν με τον όγκο των παραδοτέων και των αντίστοιχων ελέγχων, την υποστελέχωση των υπηρεσιών του ΥΠΕΝ, τη  δυσκολία ορισμένων μελετητών να ανταποκριθούν εγκαίρως και βεβαίως τα μεγάλα εμπόδια που τέθηκαν από το θεσμικό πλαίσιο.

Του Αργύρη Δεμερτζή

πηγή ecopress.gr