Κληρονομικές συμβάσεις: Οι αλλαγές που έρχονται - Παραδείγματα

Εκσυγχρονίζεται και αναμορφώνεται με καινοτόμες διατάξεις το Κληρονομικό Δίκαιο μετά από 80 χρόνια, ενώ παράλληλα προσαρμόζεται στις κοινωνικές, οικονομικές και δημογραφικές μεταβολές, στους μετασχηματισμούς του παραδοσιακού θεσμού της οικογένειας και στις νομοθετικές αλλαγές που έγιναν τα τελευταία χρόνια, όπως είναι το σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης, ο γάμος ατόμων του ιδίου φύλου (ομόφυλα ζευγάρια) κ.λπ.

Η νομοπαρασκευαστική επιτροπή που είχε αναλάβει την πλήρη αναθεώρηση του Κληρονομικού Δικαίου ολοκλήρωσε το έργο της, παραδίδοντας ένα ολοκληρωμένο σχέδιο  αλλαγών και νέων διατάξεων υπό μορφή νομοσχεδίου, το οποίο θα συζητηθεί σήμερα στο υπουργικό συμβούλιο 

Την Πέμπτη ο υπουργός Δικαιοσύνης Γιώργος Φλωρίδης και ο υφυπουργός Ιωάννης Μπούγας θα παρουσιάσουν τις αλλαγές στις οποίες κατέληξε η Επιτροπή για την Αναμόρφωση του Κληρονομικού Δικαίου υπό τον ομότιμο καθηγητή της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ Απόστολο Γεωργιάδη.

■ Τι είναι οι κληρονομικές συμβάσεις

Μέχρι τώρα, το ελληνικό δίκαιο βασιζόταν κυρίως σε διαθήκες και στην «νόμιμη μοίρα»,  δεν υπήρχε νομική πρόβλεψη για συμβατική ρύθμιση της μελλοντικής κληρονομιάς. 

Με τις κληρονομικές συμβάσεις, καθιερώνεται για πρώτη φορά η δυνατότητα: ενώ ο ιδιοκτήτης είναι εν ζωή, να συμφωνεί με συμβολαιογραφική πράξη με πρόσωπα που επιλέγει (π.χ. παιδιά, σύντροφο, τρίτο πρόσωπο), για το ποιος θα κληρονομήσει τι μετά τον θάνατό του. 

Σκοπός;

Να μειωθούν οι μεταθανάτιες συγκρούσεις, οι πλαστές διαθήκες, οι δικαστικές διαμάχες, και να γίνει πιο προβλέψιμη — και δικαιότερη — η κατανομή της περιουσίας. 

Το σχέδιο νόμου είναι έτοιμο και επρόκειτο να εισαχθεί για δημόσια διαβούλευση. Δεν έχει ακόμη ψηφιστεί. 

Στόχος είναι η ψήφιση πιθανώς στις αρχές 2026 και εφαρμογή από το δεύτερο εξάμηνο του 2026, όταν υα ενεργοποιειθεί η νέα βάση δεδομένων/διαδικασιών. 

Επομένως, για την ώρα, οι κληρονομικές συμβάσεις δεν έχουν ακόμη τεθεί σε πλήρη εφαρμογή, βρίσκονται σε στάδιο νομοθετικής διαδικασίας.

■ Οι βασικές αλλαγές που φέρνει το νέο πλαίσιο

Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία, οι βασικές καινοτομίες / αλλαγές είναι:

• Εισαγωγή κληρονομικών συμβάσεων ως νόμιμη επιλογή

Για πρώτη φορά δίνεται νομικά η δυνατότητα σύναψης Κληρονομικής Σύμβασης αιτία θανάτου. 

Δεν καταργούνται οι υπάρχουσες δυνατότητες — δηλαδή μπορεί να υπάρξει και διαθήκη, αν το επιθυμεί ο διαθέτης. 

• Περισσότερα πρόσωπα μπορούν να συμμετάσχουν στην σύμβαση

Με την ίδια σύμβαση μπορεί να υπάρξουν πολλαπλοί «διαθέτες», δηλαδή όχι απαραίτητα μόνο ένα άτομο  κάτι που δεν ήταν δυνατό με την παραδοσιακή διαθήκη. 

Μπορούν να ρυθμιστούν περιπτώσεις όπου η περιουσία αφορά πολλούς, π.χ. σε περιπτώσεις κοινούκτήτων, επιχειρήσεων, ακίνητης περιουσίας κ.λπ. 

• Δέσμευση και μη-μονομερής ανάκληση (σε ορισμένες ρυθμίσεις)

Ορισμένες διατάξεις της κληρονομικής σύμβασης,  όπως η εγκατάσταση κληρονόμου, ή η σύσταση καταπιστεύματος, θεωρούνται δεσμευτικές αιτία θανάτου και δεν μπορούν να ανακληθούν μονομερώς. 

Σε αντίθεση, μια μεταγενέστερη «διάταξη τελευταίας βούλησης» (διαθήκη) μπορεί να τροποποιήσει την κληρονομική σύμβαση αλλά με περιορισμούς. 

• Δυνατότητα επιλογής εφαρμοστέου δικαίου, ακόμα και διαφορετικού από το ελληνικό

Η σύμβαση μπορεί να ρυθμίζει ποιο δίκαιο θα διέπει την κληρονομική διαδοχή — δηλαδή, εφόσον το επιθυμούν τα μέρη, δεν είναι ανάγκη να είναι υποχρεωτικά το ελληνικό. 

• Προστασία της περιουσίας & αποφυγή ζημιών,  ρύθμιση τόσο για εν ζωή όσο και για μετά θάνατον

Η ρύθμιση μέσω σύμβασης εν ζωή μπορεί να ενσωματώσει και μη χρηματικά στοιχεία, όπως επιχειρήσεις, εμπορικά σήματα, πνευματικά δικαιώματα κ.λπ. 

Προβλέπεται ρύθμιση για την περίπτωση που ο «διαθέτης» κάνει δωρεές ή μεταβιβάσεις εν ζωή  ώστε να μην αδικηθεί ο ακτήμονας κληρονόμος όταν γίνει η κληρονομιά. 

• Μεταβολές στα ποσοστά της κληρονομιάς & στην «νόμιμη μοίρα»

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το μερίδιο του επιζώντα συζύγου αυξάνεται  π.χ. από 1/4 → 1/3. 

Τα τέκνα λαμβάνουν κατά συνέπεια διαφορετικό μερίδιο  κάτι που αλλάζει τον παραδοσιακό τρόπο κατανομής. 

Το νέο πλαίσιο επιδιώκει να περιορίσει φαινόμενα όπου η περιουσία «διαλύεται» σε πολλούς μετόχους, ή όπου αποποιήσεις οδηγούν σε «σχολάζουσες» (αδιανέμητες) κληρονομιές. 

■ Τι αλλάζει σε σχέση με το προηγούμενο καθεστώς

• Ελευθερία στη διάθεση της περιουσίας, χωρίς "νόμιμη μοίρα"

Μέχρι σήμερα, η «νόμιμη μοίρα» (δηλαδή υποχρεωτικά ποσοστά για σύζυγο, παιδιά, κλπ.) καθόριζε ποιοι και πόσο κληρονομούν. 

Με τις κληρονομικές συμβάσεις δεν ισχύει υποχρεωτικά η νόμιμη μοίρα — ο διαθέτης μπορεί να κατανείμει περιουσία όπως επιθυμεί. 

Π.χ. μπορεί να αφήσει ακίνητο σε ένα παιδί, επιχείρηση σε άλλο, εξοχικό σε εγγονή — όπως αυτός επιθυμεί. 

• Ευελιξία στη διανομή  και αποφυγή αδιεξόδων

Η σύμβαση μπορεί να περιλαμβάνει παραίτηση ενός κληρονόμου από την κληρονομιά ή μέρος αυτής, με αντάλλαγμα χρήματα, κινητά ή άλλα περιουσιακά στοιχεία. 

Σε περιπτώσεις συγκυριότητας «εξ αδιαιρέτου» (π.χ. οικογενειακά ακίνητα) που συνήθως οδηγούσαν σε διάλυση, με την κληρονομική σύμβαση μπορεί να ρυθμιστεί πιο σαφώς ποιος τι παίρνει, αποφεύγοντας κατακερματισμούς ή παγωμένα ακίνητα. 

• Μειωμένος κίνδυνος δικαστικών εμπλοκών

Η νέα ρύθμιση στοχεύει στο να περιορίσει: πλαστές διαθήκες, δικαστικές διαμάχες, πολύχρονη αβεβαιότητα μετά τον θάνατο κληρονομουμένου. 

Με συμβολαιογραφική μορφή, οι κληρονομικές συμβάσεις παρέχουν ισχυρότερο νομικό πλαίσιο — με μεγαλύτερη ασφάλεια σε σχέση με παλαιότερες πρακτικές. 

■ Τα σημεία προσοχής 

Οι κληρονομικές συμβάσεις πρέπει να συνταχθούν με συμβολαιογραφικό έγγραφο και δημόσιο τύπο. Δεν πρόκειται για απλή προφορική συμφωνία. 

Μπορούν να ανακληθούν ή να τροποποιηθούν  αλλά με αυστηρές νομικές προϋποθέσεις (π.χ. μεταγενέστερη σύμβαση, συμφωνία όλων των εμπλεκομένων, δικαστικές/συμβολαιογραφικές διαδικασίες). 

Η «νόμιμη μοίρα» εξακολουθεί να θεωρείται, αλλά το πώς θα κατανέμεται εξαρτάται πλέον και από το τι έχει συμφωνηθεί στη σύμβαση. 

Οι ρυθμίσεις γίνονται με γνώμονα να μειωθεί η γραφειοκρατία, οι δικαστικές διαμάχες, και οι περιπτώσεις κληρονομιών που καταλήγουν «να χαθούν» (π.χ. λόγω αποποιήσεων, χρεών, απουσίας διαδόχων). 

■  Γιατί κρίνονται σημαντικές οι αλλαγές;

Εισάγουν ευελιξία και προσαρμοστικότητα — προσαρμόζουν το δίκαιο στις σύγχρονες ανάγκες (π.χ. επιχειρήσεις, ακίνητη περιουσία, σύντροφοι χωρίς γάμο κ.λπ.).

Προστατεύουν τους κληρονόμους αλλά και τον διαθέτη, δίνοντας προβλεψιμότητα και σταθερότητα στην κατανομή της περιουσίας.

Μειώνουν τον κίνδυνο δικαστικών διενέξεων, πλαστών ή αμφισβητούμενων διαθηκών, μακροχρόνιων διαδικασιών και «σκουριασμένων» περιουσιών που μένουν ανεκμετάλλευτες.

Δίνουν στο άτομο που συντάσσει τη συμφωνία — δηλαδή στον διαθέτη — μεγαλύτερη ελευθερία βούλησης και έλεγχο επί της περιουσίας του, όσο ζει και μετά τον θάνατό του.

■ Παραδείγματα 

> Έστω ότι κάποιος διαθέτης (π.χ. γονιός) έχει δύο παιδιά και ένα ακίνητο και μια επιχείρηση. Με κληρονομική σύμβαση, ενώ ζει, υπογράφει συμβόλαιο με τα παιδιά του: “Μετά τον θάνατό μου, το ακίνητο πηγαίνει στο παιδί Α και η επιχείρηση στο παιδί Β.”

Με αυτόν τον τρόπο αποφεύγεται υποχρεωτική καθορισμένη «νόμιμη μοίρα» (όπως συνέβαινε με το παλιό καθεστώς), και κάθε περιουσιακό στοιχείο πηγαίνει όπου έχει οριστεί. 

Εάν υπάρχουν χρέη του διαθέτη, σύμφωνα με την αναμόρφωση, οι κληρονόμοι δεν ευθύνονται με την περιουσία τους πάνω από την αξία των κληρονομηθέντων. 

Αυτό δίνει στον διαθέτη μεγάλη ευελιξία, αποσαφηνίζει τη διανομή περιουσίας, μπορεί να αποτρέψει δικαστικές διαμάχες ή κατακερματισμό περιουσιακών στοιχείων, και  θεωρητικά  να μειώσει κρατικές «σχολάζουσες κληρονομιές».

• > «Μοίρασμα περιουσίας ανά παιδί»

Ο Κώστας έχει:

• 1 σπίτι

• 1 εξοχικό

• 1 μικρή επιχείρηση

• 2 παιδιά (Μαρία & Λευτέρη)

Με κληρονομική σύμβαση, όσο ζει, υπογράφει συμβολαιογραφικά με τα δύο παιδιά:

Το σπίτι → στη Μαρία

Η επιχείρηση → στον Λευτέρη 

Το εξοχικό → μισό-μισό και στα 2 τέκνα 

Τι σημαίνει;

Δεν εφαρμόζεται υποχρεωτικά η «νόμιμη μοίρα» όπως πριν.

Τα παιδιά δεσμεύονται από τη συμφωνία.

Μετά τον θάνατο, δεν υπάρχει διαφωνία ούτε δικαστική διαμάχη.

• > «Παιδί που παραιτείται από κληρονομιά με αντάλλαγμα»

Η Σοφία έχει 3 παιδιά. Ένα από αυτά ζει στο εξωτερικό και δεν θέλει μελλοντική εμπλοκή σε ακίνητα στην Ελλάδα.

Υπογράφουν κληρονομική σύμβαση:

Το παιδί Α παραιτείται από την κληρονομιά.

Σε αντάλλαγμα, η μητέρα του καταβάλλει 30.000 € σήμερα.

Τα άλλα 2 παιδιά θα μοιραστούν τα ακίνητα.

Τι πετυχαίνουν;

Το παιδί δεν θα εμφανιστεί στο μέλλον ως συγκληρονόμος.

Καθαρή περιουσιακή εικόνα για όλους.

• > «Αποφυγή εξ αδιαιρέτου (μπερδεμένων ποσοστών)»

Ο Θάνος έχει 4 ακίνητα και 3 παιδιά. Δεν θέλει μετά θάνατον να γίνουν όλα «1/3 – 1/3 – 1/3».

Κάνει σύμβαση:

• Ακίνητο 1 → στο παιδί Α

• Ακίνητο 2 → στο παιδί Β

• Ακίνητο 3 → στο παιδί Γ

• Ακίνητο 4 → πουλιέται, και το ποσό μοιράζεται ισόποσα

Τι αποφεύγεται;

Μελλοντικές διαφωνίες για διαχείριση ακινήτων

Παγωμένα ακίνητα λόγω συγκυριότητας

Πολύπλοκα ποσοστά

• > «Διανομή επιχείρησης με σαφείς όρους»

Η οικογένεια έχει μία επιχείρηση και 2 παιδιά. Μόνο το ένα θέλει να συνεχίσει τη δραστηριότητα.

Σύμβαση:

Η επιχείρηση → στο παιδί Α

Το παιδί Β → λαμβάνει άλλο περιουσιακό στοιχείο ίσης αξίας (π.χ. οικόπεδο)

Η χρησιμότητα;

Δεν διαλύεται η επιχείρηση σε ίσα ποσοστά.

Το παιδί που θα εργαστεί την επιχείρηση έχει πλήρη κυριότητα.

• > «Παππούς – Εγγόνια (με συμμετοχή όλων των κληρονόμων)»

Ο παππούς θέλει να αφήσει:

Το σπίτι στο εγγόνι του

Και να μην εμπλακούν τα ενήλικα παιδιά του

Επειδή η κληρονομική σύμβαση προϋποθέτει συμμετοχή των νόμιμων κληρονόμων, τα παιδιά υπογράφουν ότι συναινούν:

• Το σπίτι → στο εγγόνι

• Τα παιδιά δεν θα διεκδικήσουν μερίδιο μετά τον θάνατο

Τι εξασφαλίζεται;

• Απόλυτα ξεκάθαρη μεταβίβαση

• Καμία μελλοντική διεκδίκηση

• > «Διατήρηση περιουσίας μέσα στην οικογένεια»

Η Μαρίνα έχει μια μεγάλη αγροτική έκταση και θέλει να περάσει μόνο στον ανιψιό της που τη δουλεύει, όχι στα αδέρφια της.

Με σύμβαση:

• Ορίζει τον ανιψιό ως αποκλειστικό δικαιούχο

• Τα αδέρφια της συμφωνούν και παραιτούνται από μελλοντικές αξιώσεις

Τι πετυχαίνει;

• Η καλλιέργεια συνεχίζεται

• Η περιουσία δεν τεμαχίζεται

Αν και το σχέδιο είναι έτοιμο και έχει αποφασιστεί να παρουσιαστεί, δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί η ψήφιση του. Τι σημαίνει αυτό;

Οι τελικές διατάξεις μπορεί να αλλάξουν κατά τη δημόσια διαβούλευση ή στη Βουλή.

Μέχρι να ψηφιστεί και τεθεί σε ισχύ, δεν υπάρχει βεβαιότητα για το πώς θα εφαρμοστούν οι κληρονομικές συμβάσεις στην πράξη  π.χ. πόσο εύκολο ή ασφαλές θα είναι να γίνουν, ποιες προϋποθέσεις θα απαιτούνται, κ.λπ.

Αναμένουμε λοιπόν...

Παναγιώτης Ράγγος

Λογιστής Φοροτεχνικός  Α΄ Τάξης / Οικονομολόγος

Πιστοποιημένος Εσωτερικός Ελεγκτής

πηγή foronews.gr